Nikâhta Velayetin Nevilerî :


168 - : Nikâhta velayet, velayeti icbar ve velayeti nedb namile iki nev'e ayrılır. Şöyle ki : kasırlar, yani : çocuklar, matuhlar, mecnunlar velayeti icbar altında bulunurlar, Binaenaleyh bunları velîleri cebren, yani : rızalarını istihsale muhtaç olmaksızın tezvic edebilirler. Herhangi bir mükellefe ise velayeti nedb altında bulunur. Bu mükellefeyi velîsi, di­lediğinde cebren tezvic edemez. Şu kadar var ki, bir mükellef enin kendi­sini hicabdan vikaye için emri nikâhını velîsine tefviz etmesi mendubdur, müstahsendir.

Bu taksim, tmamı âzam ile tmam Ebu Yusüfe göredir. îmam'Mu­hammede göre ise velayeti nikâh, «velayeti istibdad ile «velayeti şirket» nevilerine ayrılır.

Velayeti istibdad = istiklâl, velayeti icbardan başka değildir. Vela­yeti şirket ise mükellefe hakkındaki müşterek bir velayettir. Şöyle ki : bir mükellefenin emri nikâhı, kendisile velîsi arasında müşterektir. Bina­enaleyh velîsinin izni munzam olmaksızın evlenen bir baligai âkilenin ni­kâhı, velîsinin icazetine mevkuf olacağı gibi böyle bir balıgenin rızası is­tihsal edilmeksizin velîsi tarafından vukubuîacak nikâhı da bu baligenin rızasına mevkuf bulunmuş olur. Bu cihetle velayeti şirket, velayeti istih-babdan ayrılır.

Aşağıdaki meseleler, velayeti icbara mütealliktir :

169 - Velayeti icbar altında bulunan bir kadını dereceleri müsavi velîlerinden yalnız birisi, tezvic etse nikâh, caiz olur. Diğerleri ister icazet versinler ister vermesinler. Fakat bunlardan her biri ayrı ayrı tezviç et­miş bulunursa sabık olan akid, muteber olup lâhik olan bâtıl olur. Şayet hangi akdin sabık olduğu bilinmezse veya her iki akid bir anda vuku bul­muş olursa ikisi de bâtıl olur.

170 - : Veliyyi âkreb, hâzır iken veliyyi eb'ad tezvic etse nikâh, ve-liyyi akrebin icazetine mevkuf olur. Binaenaleyh icazet verirse np^iz ve red ederse bâtıl olur. Zira derecesi yakın veli hazır olunca derecesi uzak olan veli, ecnebi hükmünde kalır.,

171 - : Veliyyi hâs, kendi mevliyyesini kendine veya oğluna veya sair bir karibine tezvic edebilir. Meselâ : bir kimse, tahtı velâyetindeki amcası kızını kendine nikâh edebilir.

Fakat velayet, hâkime uit olunca hâkim, kendi nefsine veya usul ve fürurundan birine tezvic edemez. Çünkü bu hususta hâkim, velayeti âm­meyi haiz olmayıp efradı ahaliden sayılır.

172 - : Veliyyi akreb, müddeti sefer uzak olan bir yerde gaybubet ettikte veliyyi eb'ad, sagîreyi mehri mislile küfvüne tezvic edebilir. Şöy­le ki : tâlib olan kimse, küfüv olup veliyyi akrebin gelmesine veya kendi­sinden istizan ile haberin gelmesine intizar etmediği takdirde veliyyi ab'ad, bu tezvici icra edebilir. Sonra veliyyi akreb gelse de bu akid, bâtıl olmaz.

173 - ; Veliyyi akreb, mevliyyesini mehri mislile küfvüne tezvicden imtina etse azil olur. Binaenaleyh hâkim, tezvic etmesini kendisine em­reder. Yine imtina- ederse hâkim, tezvic eder. Velev ki kasırları tezvice mezun olmasın. Çünkü zulmü def maksadile velîye niyabeten. tezvic et­miş olur. Yoksa veliyyi akrebin -imtinaı üzerine tezvic velayeti uzak ve­lîye intikal etmez.

« (îmam Şafiîye ve imam Ahmedden bir rivayete göre de böyledir. Tmam Ahmedden mansus olan bir kavle göre ise bu halde velayet hak­kı, uzak velîye intikal eder.

Aşağıdaki meselelerde velayeti istihbabe müteferridir.

174 - : Bir harrei mükellefeyi velîsi, nzasile tezvic etse nikâh, sahih olacağı gibi kendisinden istizan etmeksizin tezvic edip de akidden sonra keyfiyeti kendisine haber vererek icazetini istihsal eylediği takdirde de sahih olur. Çünkü bu mükellefenin akidden evvel vaki olan rızası, tevkil­dir, akidden sonraki rızası da akdi fuzulîye icazet demektir. Lâhik bir icazet ise sabık bir vekâlet hükmündedir.

175 - : Bikri bâîiğenin veliyyi akrebine karşı sükûtu rızadır.

Binaenaleyh bir bikri baliğe, en yakın velisinin akidden evvel isti­zanına veya akidden sonra keyfiyeti ihbar etmesine karşı, zevbin kim ol-duğnu bildiği halde bil'ihtiyar sükût l-Ihc nikâha muvafakat etmiş olur.

Veüyyi akrebin resulünün veya vekilinin istizan ve ihbarına karı nükût etmesi de bu hükümdedir. Çünkü bu mikûtlar, nikâha razı ve ragıp olduğuna delildir.

Kezalik: bikri bâîiğenin müstehziyane olmıyarak gülmesi, tebessüm etmesi, yahut ses çıkarmaksızın ağlaması da icazet sayılır.

176 - : Bir bikri baÜğe, kendisi hazır olduğu halde velisi tarafından tezvic olunup da zevcin kim olduğunu bildiği halde sükût etse nikâha razı olmuş olur.

177 - Bir bikri baliğeyi dereceleri müsavi iki velîsinden her biri başka başka tezviç edip de badehu mezbure her ikisine birden icazet ver­se her ikisi de bâtıl olur. Çünkü evleviyyet yoktur. Şayet her iki velî, baş­ka başka tezvic edip de her ikisi nikâhı birden ihbar ettikte mez­bure sükût eylese bu sükûtu rıza sayılmayıp her iki velîsinin yaptığı ni­kâh, mevkuf olur. Binaenaleyh bu kadın, bu iki nikâhtan her hangisine kavlen veya filen icazet verirse o, nafiz, diğeri bâtıl olur.

178 - : Bir bikri bâîiğenin veliyyi akrebi mevcut iken veliyyi ebadi veya bir yabancı tarafından vaki olan istizana karşı sükût etmesi, rıza sayılmaz, belki bunların sözlerine az iltifatından dolayı sükût etmig sa-yıur.

Binaenaleyh bu halde bu kadının kavlen veya - mehr ve nafaka­sını talep veya sevincinden gülme veya vaki olan tebrikleri kabul etmek gibi - delâletin rızası lâzım gelir.

Zevcin hediyesini kabul veya kendisine kemafissâbık hizmet etmek, deiâleten rıza sayılmaz,

179 - : Seyyibi bâîiğenin sükûtu, rıza değildir. x Binaenaleyh bir seyyibi mutallâka, velîsi tarafından izni istihsal

edilmeksizin tezvie olunup da keyfiyet kendisine ihbar olundukta sükût etse vaki olan akde icazat vermiş olmaz. Belki sarahaten veya mehr ve nafaka istemek gibi deiâleten icareti lâzımdır.

Seyyib ile müşavere icab eder. Seyyibin istihyası binnisbe az olaca­ğından muvafakatini sarahaten beyana mani yoktur.

Velîsi tarafından nikâhı yapılan hum mükellef hakkında hüküm böyledir.

180 - : Bir mükellef baliğe, velisinin istizanı ânında nikâha razı olup da sonra velîsinin haberi ©İmaksmn gıyabında razı olmadığını be­yan etse muteber olmaz. Binaenaleyh velîsi, rüeuuna muttali olmadan kendisini tezvic etse nikâh, sahih oıur. Çüukü velî, bu hususta vekiî oldugundan haberi azl yani: mezburenin nikâha muvafakatinden rücu etmesi, kendisine vasıl olmadıkça vekâletten mün'azil olmaz Bedayi. Hindiye. [17]